روش AHP یا (Analytical Hierarchy process-AHP) که به فرایند تحلیل سلسه مراتبی مشهور است، یکی از کارآمد ترین تکنیک های تصمیم گیری می باشد که بر اساس مقایسه های زوجی بنا نهاده شده و اولین بار توسط توماس ال ساعتی در سال 1980 مطرح شد. این روش امکان بررسی سناریوهای مختلف را به مدیران می دهد.
اصول روش AHP
قبل از اینکه بخواهیم از روش AHP استفاده نماییم لازم است برخی از اصول اصلی این روش را با هم مرور کنیم چرا که اگر هرکدام از این اصول برقرار نباشد امکان استفاده از این روش فراهم نمی باشد.
- اصل 1. شرط معکوسی (Reciprocal Condition): اگرترجیح عنصر A بر عنصر B برابر n باشد ترجیح عنصر B بر عنصر A برابر n/1خواهد بود.
- اصل 2. همگنی (Homogeneity): عنصر A با عنصر B باید همگن و قابل قیاس باشند . به بیان دیگر برتری عنصر A بر عنصر B نمی تواند بی نهایت یا صفر باشد.
- اصل 3. وابستگی (Dependency): هر عنصر سلسله مراتبی به عنصر سطح بالاتر خود می تواند وابسته باشد. به صورت خطی این وابستگی تا بالاترین سطح می تواند ادامه داشته باشد.
- اصل 4. انتظارات (Expectation): هرگاه تغییر در ساختمان سلسله مراتبی رخ دهد پروسه ارزیابی باید مجددا انجام گیرد.
روش AHP روش AHP روش AHP روش AHP
گام های روش AHP
به منظور استفاده از روش AHP می بایست گام های زیر توسط محقق طی شود.
1) مدل سازی
در این قدم، مسأله و هدف تصمیم گیری به صورت سلسله مراتبی از عناصر تصمیم كه با هم در ارتباط می‌باشند، در آورده می‌شود. عناصر تصمیم شامل «شاخصهای تصمیم گیری» و «گزینه‌های تصمیم» می‌باشد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی نیازمند شكستن یك مساله با چندین شاخص به سلسله مراتبی از سطوح است.
سطح بالا بیانگر هدف اصلی فرایند تصمیم گیری است. سطح دوم، نشان دهنده شاخصهای عمده و اساسی “كه ممكن است به شاخصهای فرعی و جزئی تر در سطح بعدی شكسته شود) می‌باشد. سطح آخر گزینه‌های تصمیم را ارائه می‌كند. در شكل زیر سلسله مراتب یك مساله تصمیم نشان داده شده است.
2) قضاوت ترجیحی (مقایسات زوجی)
انجام مقایساتی بین گزینه‌های مختلف تصمیم، بر اساس هر شاخص و قضاوت در مورد اهمیت شاخص تصمیم با انجام مقایسات زوجی، بعد از طراحی سلسله مراتب مساله تصمیم، تصمیم گیرنده می‌بایست مجموعه ماتریس هایی كه به طور عددی اهمیت یا ارجحیت نسبی شاخص‌ها را نسبت به یكدیگر و هر گزینه تصمیم را با توجه به شاخص‌ها نسبت به سایر گزینه‌ها اندازه‌گیری می‌نماید، ایجاد كند.
این كار با انجام مقایسات دو به دو بین عناصر تصمیم (مقایسه زوجی) و از طریق تخصیص امتیازات عددی كه نشان دهنده ارجحیت یا اهمیت بین دو عنصر تصمیم است، صورت می‌گیرد.
برای انجام این كار معمولا از مقایسه گزینه‌ها با شاخصهایi ام نسبت به گزینه‌ها یا شاخصهای j ام استفاده می‌شود كه در جدول زیر نحوه ارزش گذاری شاخص‌ها نسبت به هم نشان داده شده است.
3) محاسبات وزنهای نسبی
تعیین وزن «عناصر تصمیم» نسبت به هم از طریق مجموعه‌ای از محاسبات عددی .قدم بعدی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام محاسبات لازم برای تعیین اولویت هر یك از عناصر تصمیم با استفاده از اطلاعات ماتریس‌های مقایسات زوجی است. بدین منظوراز روش های محاسباتی دقیق و تقریبی استفاده می شود که این روش ها در ادامه آورده شده است.
- روش های دقیق
- حداقل مربعات
- حداقل مربعات لگاریتمی
- بردار ویژه
- روش های تقریبی
- مجموع سطری
- مجموع ستونی
- میانگین حسابی
- میانگین هندسی
روش AHP روش AHP روش AHP روش AHP
شما می توانید انواع روش های محاسبه اوزان را در این قسمت مشاهده نمایید.
به طور خلاصه اگر بخواهیم روش مجموع سطری را توضیح دهیم می توان گفت، مجموع اعداد هر ستون از ماتریس مقایسات زوجی را محاسبه كرده، سپس هر عنصر ستون را بر مجموع اعداد آن ستون تقسیم می‌كنیم.
ماتریس جدیدی كه بدین صورت بدست می‌آید، «ماتریس مقایسات نرمال شده» نامیده می‌شود. میانگین اعداد هر سطر از ماتریس مقایسات نرمال شده را محاسبه می‌كنیم. این میانگین وزن نسبی عناصر تصمیم با سطرهای ماتریس را ارائه می‌كند.
4) ادغام وزنهای نسبی
به منظور رتبه‌بندی گزینه‌های تصمیم، در این مرحله بایستی وزن نسبی هرعنصر را در وزن عناصر بالاتر ضرب كرد تا وزن نهایی آن بدست آید. با انجام این مرحله برای هر گزینه، مقدار وزن نهایی بدست می‌آید.
پس از محاسبه وزن هر کدام از شاخص ها و همچنین زیر معیارها می توان به ترتیب از کمترین به بیشترین وزن رتبه بندی نمود و برترین گزینه را انتخاب کرد.
روش AHP روش AHP روش AHP روش AHP
5) سازگاری در قضاوت‌ها
تقریباً تمامی محاسبات مربوط به فرایند تحلیل سلسله مراتبی بر اساس قضاوت اولیه تصمیم گیرنده كه در قالب ماتریس مقایسات زوجی ظاهر می‌شود، صورت می‌پذیرد و هر گونه خطا و ناسازگاری در مقایسه و تعیین اهمیت بین گزینه‌ها و شاخص‌ها نتیجه نهایی به دست آمده از محاسبات را مخدوش می‌سازد.
نرخ ناسازگاری وسیله‌ای است كه سازگاری را مشخص ساخته و نشان می‌دهد كه تا چه حد می‌توان به اولویتهای حاصل از مقایسات اعتماد كرد. برای مثال اگر گزینه A نسبت به B مهمتر (ارزش ترجیحی 5) و B نسبتا مهمتر (ارزش ترجیحی 3) باشد، آنگاه باید انتظار داشت A نسبت به C خیلی مهمتر (ارزش ترجیحی 7 یا بیشتر) ارزیابی گردد یا اگر ارزش ترجیحی A نسبت به B، 2 و B نسبت به C، 3 باشد آنگاه ارزش A نسبت به C باید ارزش ترجیحی 4 را ارائه كند.
شاید مقایسه دو گزینه امری ساده باشد، اما وقتیكه تعداد مقایسات افزایش یابد اطمینان از سازگاری مقایسات به راحتی میسر نبوده و باید با به كارگیری نرخ سازگاری به این اعتماد دست یافت. تجربه نشان داده است كه اگر نرخ ناسازگاری كمتر از0.10 باشد سازگاری مقایسات قابل قبول بوده و در غیر اینصورت مقایسه‌ها باید تجدید نظر شود.
شما می توانید نحوه محاسبه نرخ ناسازگاری را در این قسمت مطالعه نمایید.
در ادامه مثالی از روش AHP برای شما آورده شده است. همچنین سایر مدل های روش AHP نیز به منظور آشنایی بیشتر شما عزیزان درج گردیده است.
- مثال تحلیل سلسله مراتبی: نمونه ای حل شده از روش بالا
- AHP چند سطحی ( زمانی که بیش از یک سطح معیار داشته باشید)
- AHP گروهی: زمانی که تعداد افرادی که پرسش نامه را جواب داده اند بیش از یک نفراست
خدمات فرابگیر
- تبلیغات در فضای مجازی گوگل، اینستاگرام و فیس بوک.
- مدیریت صفحات اجتماعی اینستاگرام و فیس بوک.
- برنامه نویسی حرفه ای با جدیدترین متدهای روز دنیا
- طراحی وب سایت و سئو نمودن مطالب با جدیدترین راهکارها برای بازدید حداکثری مطالب
- خدمات طراحی سربرگ؛ کار ویزیت، لوگو و بسته مدیریتی
- پروژهای دانشجویی در زمینه تحقیق در عملیات، آمار و تصمیم گیری چندمعیاره
- آموزش مجازی برای کاربران در زمینه های درخواستی دوره های موجود در وب سایت
باعث افتخارست که مجموعه ما تا کنون بیش از ۱۲۰۰۰ پروژه موفق در زمینه های متخلف ارائه نموده است که با مراجعه به بخش نمونه کارها در دسترس شما عزیزان قرار گرفته است. در صورتی که تصور می کنید پروژه مورد نظر شما در این دسته بندی ها قرار ندارد با تماس با تیم حرفه ای ما می توانید از مشاوره رایگان بهره مند گردید.