روش AHP فازی بوکلی یکی از روش های محبوب FAHP است که توسط Buckley در سال 1985 معرفی شد. این روش با ترکیب مزایای AHP کلاسیک و منطق فازی، ابزاری قدرتمند برای تجزیه و تحلیل و حل مسائل MCDM پیچیده با معیارها و جایگزین های فازی ارائه می دهد.
در دنیای پیچیده امروزی، تصمیم گیری های مدیریتی اغلب با چالش هایی همراه هستند که ناشی از وجود معیارهای متعدد، عدم قطعیت و قضاوت های ذهنی ذینفعان مختلف می باشند.
در چنین شرایطی، روش های سنتی تصمیم گیری مانند تحلیل هزینه-فایده ممکن است کارایی لازم را نداشته باشند. برای غلبه بر این چالش ها، روش های نوینی مانند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) توسعه یافته اند که به طور خاص برای حل مسائل تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) با عدم قطعیت طراحی شده اند.
آنچه می خوانید
در این مقاله، به طور جامع به آموزش روش AHP فازی بوکلی می پردازیم. این آموزش شامل مراحل اصلی روش، نحوه محاسبه وزن معیارها و اولویت جایگزین ها، و همچنین مزایا و معایب این روش خواهد بود.
مزایای روش AHP فازی بوکلی
- قابلیت انعطاف پذیری: AHP فازی بوکلی را می توان به راحتی برای انواع مختلف مسائل MCDM با معیارها و جایگزین های فازی اقتباس داد.
- توانایی در رسیدگی به عدم قطعیت و ابهام: AHP فازی بوکلی به طور خاص برای رسیدگی به عدم قطعیت و ابهام در قضاوت ها طراحی شده است. این روش از اعداد فازی ذوزنقه ای برای نشان دادن قضاوت های ذهنی تصمیم گیرندگان یا کارشناسان استفاده می کند که به طور ذاتی با عدم قطعیت همراه هستند.
- توانایی در ترکیب دانش و نظرات ذینفعان مختلف: AHP فازی بوکلی می تواند برای ترکیب دانش و نظرات ذینفعان مختلف در فرآیند تصمیم گیری استفاده شود. این امر به ویژه در مواردی که ذینفعان مختلف دیدگاه ها و ترجیحات متفاوتی دارند مفید است.
معایب روش AHP فازی بوکلی
- پیچیدگی محاسبات: AHP فازی بوکلی از نظر محاسباتی پیچیده تر از AHP فازی چانگ است. این امر به دلیل استفاده از روش Buckley برای محاسبه ماتریس مقایسات جفت فازی است.
- نیاز به نرم افزار تخصصی: برای انجام محاسبات پیچیده AHP فازی بوکلی، ممکن است به نرم افزار تخصصی نیاز باشد.
- محدودیت های تئوریک: برخی از محدودیت های تئوریک در رابطه با AHP فازی بوکلی وجود دارد که هنوز به طور کامل مورد بحث قرار نگرفته است.
کاربردهای روش AHP فازی بوکلی
روش تحلیل سلسله مراتبی فازی بوکلی (AHP فازی بوکلی) به عنوان ابزاری قدرتمند در حل مسائل تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) با معیارها و جایگزین های فازی، در طیف گسترده ای از حوزه ها کاربرد دارد. در این بخش، به برخی از مهم ترین کاربردهای این روش اشاره می کنیم:
1. انتخاب سبد سرمایه گذاری: در دنیای مالی، سرمایه گذاران با مجموعه ای از گزینه های سرمایه گذاری با سطوح مختلف ریسک و بازده مواجه هستند. AHP فازی بوکلی می تواند به سرمایه گذاران در انتخاب سبد سرمایه گذاری مناسب با توجه به ترجیحات و تحمل ریسک آنها کمک کند.
2. انتخاب محل احداث تاسیسات: انتخاب مکان مناسب برای احداث یک تاسیسات جدید، تصمیمی پیچیده است که عوامل متعددی مانند دسترسی به منابع، هزینه ها، و اثرات زیست محیطی را در نظر می گیرد. AHP فازی بوکلی می تواند با در نظر گرفتن این عوامل به طور فازی، به انتخاب بهترین مکان برای احداث تاسیسات کمک کند.
3. انتخاب تامین کننده: در زنجیره تامین، انتخاب تامین کننده مناسب برای مواد اولیه یا خدمات نقش کلیدی در موفقیت یک کسب و کار دارد. AHP فازی بوکلی می تواند با در نظر گرفتن معیارهایی مانند کیفیت، قیمت، و قابلیت اطمینان به طور فازی، به انتخاب بهترین تامین کننده کمک کند.
4. انتخاب پروژه: در مدیریت پروژه، انتخاب پروژه های مناسب برای سرمایه گذاری و اجرا چالشی مهم است. AHP فازی بوکلی می تواند با در نظر گرفتن معیارهایی مانند سودآوری، ریسک، و همخوانی با اهداف استراتژیک به طور فازی، به انتخاب بهترین پروژه ها کمک کند.
5. انتخاب پرسنل: در مدیریت منابع انسانی، انتخاب افراد مناسب برای مشاغل مختلف امری حیاتی است. AHP فازی بوکلی می تواند با در نظر گرفتن معیارهایی مانند مهارت، تجربه، و تناسب فرهنگی به طور فازی، به انتخاب بهترین افراد برای هر شغل کمک کند.
6. ارزیابی عملکرد: در مدیریت عملکرد، ارزیابی عملکرد کارکنان بر اساس معیارهای مختلف انجام می شود. AHP فازی بوکلی می تواند با در نظر گرفتن معیارهایی مانند عملکرد شغلی، رفتار سازمانی، و تعهد به طور فازی، به ارزیابی عادلانه تر و دقیق تر عملکرد کارکنان کمک کند.
7. انتخاب روش درمانی: در پزشکی، انتخاب روش درمانی مناسب برای یک بیماری خاص چالشی پیچیده است که عوامل متعددی مانند اثربخشی، عوارض جانبی، و هزینه را در نظر می گیرد. AHP فازی بوکلی می تواند با در نظر گرفتن این عوامل به طور فازی، به انتخاب بهترین روش درمانی برای هر بیمار کمک کند.
8. انتخاب فناوری: در دنیای فناوری، انتخاب فناوری مناسب برای یک کاربرد خاص چالشی مهم است که عوامل متعددی مانند عملکرد، قابلیت اطمینان، و هزینه را در نظر می گیرد. AHP فازی بوکلی می تواند با در نظر گرفتن این عوامل به طور فازی، به انتخاب بهترین فناوری برای هر کاربرد کمک کند.
تفاوت های اصلی بین AHP فازی چانگ و AHP فازی بوکلی
روش جمع:
- چانگ: از میانگین حسابی اعداد فازی مثلثی برای محاسبه وزن معیارها و اولویت جایگزین ها استفاده می کند.
- بوکلی: از میانگین هندسی اعداد فازی مثلثی برای محاسبه وزن ها و اولویت ها استفاده می کند.
ماتریس مقایسات جفت:
- چانگ: ماتریس مقایسات جفت فازی را با استفاده از میانگین حسابی اعداد فازی مثلثی از قضاوت های تصمیم گیرندگان یا کارشناسان بدست می آورد.
- بوکلی: ماتریس مقایسات جفت فازی را با استفاده از یک فرآیند پیچیده تر که شامل معادلات خطی و اعداد فازی ذوزنقه ای است، بدست می آورد.
سازگاری:
- چانگ: فرض می کند که ماتریس مقایسات جفت فازی سازگار است، به این معنی که اگر A بر B غالب باشد و B بر C غالب باشد، A نیز باید بر C غالب باشد.
- بوکلی: نیازی به فرض سازگاری ماتریس مقایسات جفت فازی ندارد و می تواند با ناسازگاری ها مقابله کند.
محاسبات:
- چانگ: محاسبات AHP فازی چانگ نسبتاً ساده و مستقیم است.
- بوکلی: محاسبات AHP فازی بوکلی پیچیده تر است و ممکن است به نرم افزار تخصصی نیاز داشته باشد.
مزایا:
- چانگ: ساده تر برای درک و اجرا، به نرم افزار تخصصی کمتری نیاز دارد.
- بوکلی: می تواند با ناسازگاری ها در قضاوت ها مقابله کند، ممکن است نتایج دقیق تری ارائه دهد.
معایب:
- چانگ: به سازگاری ماتریس مقایسات جفت فازی حساس است، ممکن است در صورت وجود ناسازگاری ها دقیق نباشد.
- بوکلی: پیچیده تر برای درک و اجرا، به نرم افزار تخصصی بیشتری نیاز دارد.
انتخاب روش:
انتخاب بین AHP فازی چانگ و AHP فازی بوکلی به عوامل مختلفی از جمله ماهیت تصمیم، در دسترس بودن داده ها و ترجیحات تصمیم گیرنده بستگی دارد.
- اگر سادگی و سهولت اجرا برای شما مهم است، AHP فازی چانگ ممکن است انتخاب خوبی باشد.
- اگر با ناسازگاری در قضاوت ها سروکار دارید یا به نتایج دقیق تری نیاز دارید، AHP فازی بوکلی ممکن است انتخاب بهتری باشد.
مراحل روش AHP فازی بوکلی
گام های روش AHP فازی باکلی را می توان در پنج مرحله خلاصه کرد.
مرحله 1: ایجاد ماتریس مقایسه همتا که قضاوت های ذوزنقه ای فازی معیار ith در ردیف را در برابر معیار j ام در ستون به شرح زیر نشان می دهد:
مرحله 2: محاسبه میانگین هندسی هر معیار در ماتریس مقایسه زوجی به صورت زیر محاسبه می شود:
مرحله 3: سپس میانگین هندسی سطرها نرمال می‌شود.
مرحله 4: وزن نهایی هر عنصر مشخص خواهد شد.
پس از بدست آمدن وزن نهایی دو راهکار وجود دارد.
- راهکار اول قطعی کردن مقادیر فازی و رتبه بندی آن ها Crisp=(l+m1+m2+u)/4
- راهکار دوم محاسبه حد راست و چپ و تعیین هرکدام از اعداد در هر یک از این حدود و محاسبه اوزان
مثال روش AHP فازی بوکلی
در این مثال پس از ترسیم نمودار فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی و تشکیل ماتریس مقایسه زوجی و اخذ دیدگاه خبرگان ، ماتریس سطح معیارها و همین طور گزینه ها تشکیل می شود.
ماتریس تصمیم 4 گزینه به صورت زیر تشکیل می شود.
ابتدا میانگین هندسی سطرها را محاسبه و سپس نرمال می کنیم.
در گام نهایی وزن ها را محاسبه و قطعی می کنیم و گزینه برتر انتخاب می شود.
نتیجه گیری
روش AHP فازی بوکلی یک روش قدرتمند و انعطاف پذیر برای حل مسائل MCDM با عدم قطعیت است. این روش مزایای متعددی از جمله قابلیت انعطاف پذیری، توانایی در رسیدگی به عدم قطعیت و قابلیت ترکیب دانش ذینفعان مختلف را ارائه می دهد. با این حال، AHP فازی بوکلی نیز دارای محدودیت هایی مانند پیچیدگی محاسبات و نیاز به نرم افزار تخصصی است.
- قبل از استفاده از روش AHP فازی بوکلی، مهم است که با مزایا و معایب این روش به طور کامل آشنا شوید.
- برای به حداقل رساندن تأثیر قضاوت های ذهنی، از چندین ذینفع در فرآیند تصمیم گیری استفاده کنید.
- از نرم افزار تخصصی مناسب برای انجام محاسبات روش AHP فازی بوکلی استفاده کنید.
- در صورت وجود هرگونه ابهام یا سوال، با یک متخصص مشورت کنید.
سوالات متداول در مورد روش AHP فازی بوکلی
AHP فازی بوکلی برای چه نوع مسائلی مناسب است؟
AHP فازی بوکلی برای حل مسائل MCDM با معیارها و جایگزین های فازی مناسب است. این روش به طور خاص برای مواردی که عدم قطعیت و ابهام در قضاوت ها وجود دارد مفید است.
تفاوت بین AHP فازی بوکلی و AHP فازی چانگ چیست؟
تفاوت اصلی بین AHP فازی بوکلی و AHP فازی چانگ در نحوه محاسبه ماتریس مقایسات جفت فازی است. AHP فازی بوکلی از روش Buckley استفاده می کند که از معادلات خطی و اعداد فازی ذوزنقه ای برای محاسبه عناصر ماتریس استفاده می کند. AHP فازی چانگ از میانگین حسابی اعداد فازی مثلثی برای محاسبه عناصر ماتریس استفاده می کند.
چگونه می توان از AHP فازی بوکلی برای رتبه بندی جایگزین ها استفاده کرد؟
برای رتبه بندی جایگزین ها با استفاده از AHP فازی بوکلی، ابتدا باید اولویت های فازی کلی هر جایگزین را محاسبه کنید. این اولویت ها بر اساس وزن های فازی معیارها و اولویت های فازی جایگزین ها در رابطه با هر معیار محاسبه می شوند. سپس جایگزین ها بر اساس اولویت های فازی کلی آنها رتبه بندی می شوند. جایگزینی که بالاترین اولویت فازی را داشته باشد، مطلوب ترین جایگزین است.