روش دلفی

تصمیم گیری چند معیاره

روش دلفی

تکنیک دلفی Delphi یکی از روش‌های پرکاربرد در تصمیم‌گیری گروهی است که در مسائل تخصصی سازمان و

مدیریت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش بویژه در روش تحقیق کیفی مدیریت جایگاه مهمی دارد.

با استفاده از روش دلفی می‌توان دیدگاه تخصصی خبرگان را پیرامون پدیده مورد مطالعه گردآوری کرد. به عبارت

دیگر از این روش برای دستیابی به اجماع گروهی در زمینه‌های تخصصی استفاده می‌شود.

سازوکار این روش به گونه‌ای طراحی شده است که بتوان از مشکلات مختلف همراه با تصمیم‌گیری گروهی بویژه

پدیده گروه فکری پیش‌گیری کرد.

با وجود آنکه بیش از نیم قرن از کاربرد روش دلفی در مطالعات علمی و آکادمیک می‌گذرد، هنوز ابهامات زیادی

در زمینه این تکنیک وجود دارد.

مهمترین مشکل در استفاده از تکنیک دلفی نبود یک چارچوب نظری مشخص در استفاده از این تکنیک است. در

این مقاله یک چارچوب نظری جامع برای بکارگیری تکنیک دلفی در پژوهش‌های کیفی ارائه شده است.

در چارچوب نظری ارائه شده به صورت روشن اصول بکارگیری و اجماع در روش دلفی در تحقیقات کیفی بیان شده است.

تاریخچه تکنیک دلفی

دلفی نام معبدی در یونان باستان است که به الهه آپولون تعلق داشت. در این معبد زنی به نام پوتیا زندگی می‌کرد که

مردم عقیده داشتند آپولون و دیگر ایزدان به واسطه او مستقیماً با انسان‌ها سخن می‌گویند. بزرگان از سرتاسر یونان

برای نظرخواهی از پوتیا به آنجا سفر می‌کردند.

در دهه نود میلادی یک موسسه نظامی به راند در آمریکا روشی را برای تصمیم‌گیری گروهی ابداع کرد که با

استعاره از همین افسانه، نام آن را تکنیک دلفی گذاشتند. این روش برای پیش بینی بعضی از مسائل از دیدگاه

کارشناسان نظامی به صورت محرمانه استفاده می‌گردید. البته به دلایل امنیتی تا بیش از ده سال از این تکنیک مطرح رونمایی نشد تا آنکه به سال ۱۹۶۳ توسط هلمر و دالکی معرفی گردید.

یک دهه بعد تکنیک دلفی از حوزه نظامی به حوزه های علمی مانند مدیریت راه پیدا کرد. اولین کاربرد غیر نظامی

تکنیک دلفی در برنامه ریزی توسعه اقتصادی پیشنهاد شد. پس از آن روش دلفی رفته رفته جایگاه خود را در

مطالعات آکادمیک پیدا کرد اما از اواسط دهه ۹۰ بسیار مورد اقبال قرار گرفت.

استفاده از این روش در مطالعات دانشگاهی و مقاله‌های علمی به تدریج افزایش پیدا کرد و اکنون به عنوان یک

روش علمی جای خود را در ادبیات سازمان و مدیریت پیدا کرده است.

هدف تکنیک دلفی

هدف اصلی تکنیک دلفی دستیابی به اجماع گروهی از خبرگان است بدون آنکه خبرگان از وجود هم اطلاع داشته

باشند. دانشحویان مدیریت بطور خاص از این تکنیک برای اعتبارسنجی شاخص‌های تصمیم‌گیری استفاده می‌کنند.

بنابراین با وجود اینکه روش دلفی یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره نیست اما در بسیاری موارد قبل از بکارگیری

تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره از این تکنیک برای غربال شاخص‌ها یا رسیدن به یک توافق در زمینه اهمیت

شاخص‌های تصمیم‌گیری استفاده می‌شود.

غربالگری و اعتبارسنجی شاخص‌ها
پیش‌بنی آینده

کاربردهای تکنیک دلفی در پیش‌بینی وغربالگری

استفاده از دانش و دیدگاه تخصصی یک مجموعه در تصمیم‌گیری پیرامون مسائلی که ماهیت کیفی دارند بسیار

راه‌گشا است. تکنیک دلفی یکی از روش‌های کسب دانش گروهی است که در تصمیم‌گیری پیرامون مسائل کیفی نیز کاربرد دارد.

در پژوهش‌های کیفی که جنبه اکتشافی دارد و شناسایی ماهیت و عناصر بنیادین یک پدیده، محور مطالعه است

می‌توان از روش دلفی استفاده کرد. تکنیک دلفی فرایندی ساختارمند جهت گردآوری اطلاعات در طی راندهای متوالی و در نهایت اجماع گروهی است.

تعریف تکنیک دلفی

پژوهشگران زیادی تعریف ارائه شده توسط لینستون و توراف را بکار برده‌اند که تکنیک دلفی را بصورت

«روشی برای ساختاردهی یک فرایند ارتباط گروهی تعریف می‌کنند بطوریکه این فرایند به گروهی از افراد، بعنوان یک کل، امکان حل یک مسئله پیچیده را می‌دهد».

هدف اصلی روش دلفی دستیابی به قابل اطمینان‌ترین اجماع گروهی از نظرات خبرگان بواسطه یک سری از

پرسشنامه‌های متمرکز همراه با بازخورد کنترل شده می‌باشد. با کسب اجماع گروهی از خبرگان بوسیله این فرایند، پژوهشگران می‌توانند مسائل را شناسایی نموده و اولویت‌بندی کنند و چارچوبی را برای تشخیص آنها توسعه دهند.

چارچوب نظری تکنیک دلفی

عمده ترین ضعف دلفی فقدان چارچوب نظری است. این مساله باعث شده است تا دلفی بعنوان یک روش تحقیق به

صور مختلفی بعنوان پیمایش، مطالعه، رویه، روش، رویکرد، رأی‌گیری و تکنیک مطرح گردد. با این وجود عموما پذیرفته شده است که روش دلفی از نظر کاربرد یکسان نیست.

همچنین همواره ابهاماتی در زمینه شرایط استفاده، حجم پنل، چگونگی انتخاب پنل و تشخیص پایان مراحل دلفی

وجود دارد. در این مطالعه مقایسه‌ای، چارچوبی برای بکارگیری تکنیک دلفی در تصمیم‌گیری‌های کیفی ارائه شده است.

چارچوب نظری تکنیک دلفی

براساس چارچوب نظری ارائه شده، مراحل انجام روش دلفی به صورت زیر است:

انتخاب نمونه‌ای از خبرگان (نمونه گیری در پژوهش‌های کیفی)
تنظیم پرسشنامه دلفی و ارسال آن برای خبرگان
گردآوری دیدگاه خبرگان و محاسبه میانگین دیدگاه آنها
تعیین شدت آستانه و حذف و اضافه شاخص‌ها
تنظیم پرسشنامه راند دوم و افزودن میانگین نتایج راند نخست
گردآوری پرسشنامه‌ها، تحلیل و ادامه راندها
انتخاب سازوکاری پایان راندهای دلفی

سوالات عمومی تکنیک دلفی

تعداد خبرگان تکنیک دلفی و روش انتخاب خبرگان

هیچ توافقی برای اینکه تعداد خبرگان تکنیک دلفی چند نفر باشند وجود ندارد. با این وجود در بیشتر مطالعات ۵ تا

۱۰ نفر یا ۶ تا ۱۲ نفر توصیه شده است. برای منبع شناسی بیشتر مقاله ضمیمه را دانلود کنید. برای نمونه گیری نیز می توان از روش گلوله برفی استفاده کرد.

تعداد راندهای تکنیک دلفی

هیچ توافقی برای اینکه تعداد راندهای این تکنیک چند راند باشد وجود ندارد. با این وجود در بیشتر مطالعات ۲ تا

۳ راند توصیه شده است. برای رسیدن به توافق یک راهکار این است که در دو راند متوالی شاخصی حذف یا اضافه نشود. یک راه حل دیگر آن است که از ضریب هماهنگی کندال استفاده شود.

تعیین طیف و تعیین شدت آستانه

هیچ توافقی برای اینکه از چه طیفی استفاده شود وجود ندارد. با این وجود در بیشتر مطالعات از طیف ۷ ، ۹ یا ۱۰

درجه استفاده شده است. اگر از طیف ده امتیازی استفاده میکنید میتوانید شدت آستانه یا ملاک حذف عناصر را مقدار ۷ در نظر بگیرید.

خلاصه و جمع بندی

بطور خلاصه، تکنیک دلفی بصورت یک رویکرد تحقیقی جهت بدست آوردن اجماع با استفاده از یک سری از پرسشنامه‌ها و ارائه‌ی بازخورد به شرکت‌کنندگانی که در حوزه‌های کلیدی دارای تخصص هستند، تعریف می‌شود.

این روش بطور ویژه زمانی سودمند است که پژوهشگران ملزم به جمع‌آوری دیدگاه‌های کارشناسان منفرد درمورد

موضوعی خاص و ایجاد توافق بر سر موضوع مورد نظر باشند تا اینکه فرض‌ها یا دیدگاه‌های اساسی خبرگان را

شناسایی نمایند. با این وجود، عمده ترین ضعف دلفی فقدان چارچوب نظری است. دلفی بعنوان یک روش تحقیق به صور مختلفی بعنوان پیمایش، مطالعه، رویه، روش، رویکرد، رأی‌گیری و تکنیک مطرح گردیده است.

اگرچه مطالعات پیشین همیشه از فقدان یک چارچوب نظری برای تکنیک دلفی در مضیقه بوده است اما با توجه به

انبوه مطالعات انجام شده دسترسی به یک چارچوب نظری ساده است. با عنایت به یافته‌های این پژوهش می‌توان

گفت در پژوهش‌های کیفی توصیه می‌شود گروهی متشکل از ده نفر از خبرگان با تخصص‌های متعدد استفاده شود.

برای شناسایی و انتخاب نمونه نیز می‌توان از تکنیک گلوله‌برفی استفاده کرد. چنانچه هدف تلخیص و غربال یک

مجموعه آیتم باشد استفاده از طیف لیکرت نه درجه می توان دیدگاه خبرگان را گردآوری کرد. برای تعیین توافق و پایان مراحل روش دلفی می توان از ضریب توافق کندال بهره گرفت.

بنابراین، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که تکنیک دلفی سازوکار مناسب و قابل قبولی برای دستیابی به اجماع در زمان توسعه‌ی مجموعه ای از شاخص‌ها به شمار می آید.

منبع: ارائه چارچوب نظری تکنیک دلفی در پژوهش‌های کیفی، حبیبی و همکاران (۲۰۱۴)

مثال روش دلفی

این مثال از مجله Engineering Management Journal 2020 – 34 Page 55 استخراج شده است. در این مثال 50 معیار اولیه در مورد سنجش کیفیت خودرو در نظر گرفته شده است. پس از 3 دوره نظر سنجی از خبرگان در هر دوره تعداد 20 خبره به سوالات پاسخ داده اند تا اینکه در نهایت 38 معیار به عنوان معیارهای نهایی انتخاب شده اند.

برای نظرسنجی از طیف 5 تایی لیکرت استفاده شده است.